F. J. HOLZWARTH

Treść: Rzut oka na filozofię scholastyczną; kierunki scholastyczny i mistyczny.

Od upadku Imperium Zachodniego i powstania państw nowoczesnych datuje się nowa doba dziejowa. Ta odrośl ludzkości, do której dotąd przodownictwo cywilizacji należało, zamarła; na ruinach świata starożytnego wytwarza się nowe życie, które z biegiem czasu ogarnia całą Europę. Dwa pierwiastki urabiają i kształtują odtąd dzieje ludzkości; jednym z nich jest duch chrześcijański, pielęgnowany i wcielony w Kościele, drugim – rodzime, świeże siły ludów nowych, które po upadku Państwa Rzymskiego występują na widownię historyczną. Oba te pierwiastki łączą się i wzajem oddziaływają na siebie; stąd powstaje ów polot idealny, którym się dzieje średniowieczne odznaczają, a który jest także znamieniem filozofii ówczesnej. I ona jest na wskroś duchem chrześcijańskim przejęta. Dla wielkich myślicieli chrześcijańskich idea chrześcijańska jest nicią przewodnią badań filozoficznych, na idei tej wsparci śmiało zapuszczają się oni we wszystkie sfery wiedzy filozoficznej i tworzą dzieła wiekopomne.

Filozofia chrześcijańska patrystycznej epoki, to jest Ojców Kościoła i pisarzów kościelnych z pierwszych wieków chrześcijańskich, nie z własnej bezsilności zamilkła, lecz została powstrzymana w rozwoju swoim wskutek wpływów zewnętrznych a mianowicie przez przewrót wszystkich istniejących stosunków, wywołany wędrówką ludów. Kiedy wszakże burza wędrówki ludów minęła a nowy stan rzeczy dostatecznie się skrystalizował, powstała także filozofia chrześcijańska i dzieło, rozpoczęte przez Ojców Kościoła, dalej prowadziła. Rozwijanie to filozoficznej wiedzy chrześcijańskiej dokonywa się w filozofii średniowiecznej, nazywanej zwykle scholastyczną (1). Scholastyczna filozofia stoi na gruncie patrystyki i jest dalszym i organicznym jej rozszerzeniem i rozwinięciem; jedną z jej cech wybitnych jest dążność do systematyzowania, którą w zarodzie dopiero dostrzegamy u Ojców Kościoła. Czego więc brakowało patrystyce pod względem systematycznego rozczłonkowania materiału, to zostało uzupełnione przez filozofię średniowieczną. Nie od razu wszakże rezultat ten osiągnięto, stopniowo rozszerzało się systematyzowanie a jego punkt kulminacyjny przypada na czasy rozkwitu scholastyki. Wielką pomocą i podnietą do systematycznych badań było wprowadzenie filozofii arystotelesowej do szkół chrześcijańskich.

W rozwoju filozofii średniowiecznej dwa prądy odróżniać należy, a mianowicie kierunek scholastyczny i mistyczny (2); w scholastyce panował pierwiastek filozoficzny, w mistyce – kontemplacyjny. Oba te kierunki dążyły do tegoż samego celu, do wyjaśnienia prawdy w całej jej rozciągłości, prawdy objawionej i rozumowej, lecz oba traktowały ten wspólny przedmiot w odmienny sposób: scholastycy usiłowali objąć go, przeniknąć i uzasadnić filozoficznie a mistycy mistyczno-kontemplacyjnie. W tym tkwi różnica między scholastykami i mistykami. Nadto mistycy bardziej niż scholastycy hołdowali alegoryzującemu kierunkowi w objaśnianiu Pisma świętego. Ten niejako podział pracy między scholastykami i mistykami okazał się wielce pożytecznym dla postępów filozofii chrześcijańskiej. Gdyż oba kierunki, pomimo swej odrębności, pozostając na gruncie chrześcijańskim, wzajem się uzupełniały i równoważyły a stąd żaden z nich nie mógł się zagubić w fałszywych ostatecznościach. (*)

Obok filozofii chrześcijańskiej spotykamy w Wiekach Średnich filozofię u Arabów i Żydów. Nie tylko bowiem pośród ludów chrześcijańskich obudziło się wtedy ruchliwe życie filozoficzne ale i między Arabami i Żydami, a nawet filozofia arabsko-żydowska dała wielką podnietę do rozwoju filozofii chrześcijańskiej.

–––––––––––

HISTORIA POWSZECHNA PRZEZ F. J. HOLZWARTHA. PRZEKŁAD POLSKI LICZNYMI UZUPEŁNIENIAMI ROZSZERZONY. TOM IV. WIEKI ŚREDNIE. CZĘŚĆ DRUGA. PRZEWAGA NIEMIEC W EUROPIE W X WIEKU. CESARZE Z DOMU FRANKOŃSKIEGO I PAPIESTWO. CZASY WOJEN KRZYŻOWYCH. Nakładem Przeglądu Katolickiego. Warszawa 1882, ss. 681-683.

(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono).

Przypisy:

(1) Scholastyką w dosłownym znaczeniu jest nauka, pobierana w szkole. Jedynym organem nauczania była wówczas szkoła, wykład przechodził ustnie od mistrzów do uczniów. Scholastykami pierwotnie nazywano nauczycieli siedmiu "sztuk wyzwolonych" (gramatyka, retoryka i dialektyka w trivium, arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia w quadrivium). Hauréau, gruntowny znawca filozofii Wieków Średnich, tak określa scholastykę: "Filozofia scholastyczna jest to filozofia wykładana w szkołach średniowiecznych od założenia owych szkół aż do ich upadku". Właściwie pod nazwą scholastyki rozumieć należy owo naukowe wykształcenie myśli chrześcijańskiej, jakie się wyraziło w filozofii i teologii średniowiecznej.

(2) Kleutgen tak definiuje mistykę: "Przedmiotem mistyki jest tajemnicze zjednoczenie się z Bogiem, zjednoczenie, do którego nie wszyscy są powołani a które na tym polega, że dusza nadzwyczajnym działaniem łaski bywa podnoszoną do wyższej intuicji rzeczy niebieskich i dostępuje nadprzyrodzonego obcowania z Bogiem nie tylko przez wiarę ale i przez bezpośrednie doświadczenie wewnętrzne. Traktuje więc mistyka i o nadzwyczajnych próbach, jakim Bóg poddaje dusze wybrane, i o stopniach intuicji, na jakie w miarę prób przebytych podnosi je ku sobie. Mistyka uczy, albo jak człowiek postępować winien wobec prób nań zsyłanych i dowodów łaski Bożej, albo też jak objaśniać należy doświadczenia wewnętrzne drogą intuicji nabyte, aby przez to dojść do głębszej znajomości Boga i rzeczy Boskich". Theologie der Vorzeit.

(*) Zob. Ks. Zygmunt Golian, Wstęp Wydawcy, [w:] Jana Taulera Zakonu Św. Dominika Ustawy duchowe, dzieło z XIV wieku. (Przyp. red. Ultra montes).

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: