POSTYLLA KATOLICKA

MNIEJSZA

TO JEST

KRÓTKIE KAZANIA, ALBO WYKŁADY ŚWIĘTYCH EWANGELII NA KAŻDĄ NIEDZIELĘ I NA KAŻDE ŚWIĘTO WEDLE NAUKI PRAWDZIWEJ KOŚCIOŁA Św. POWSZECHNEGO DLA UBOGICH KAPŁANÓW I GOSPODARZÓW I POSPOLITEGO CZŁOWIEKA TERAZ ZNOWU Z PILNOŚCIĄ NAPISANA

PRZEZ

O. JAKUBA WUJKA

Theologa Societatis JESU

–––––––

Na niedzielę pierwszą postu

Ewangelia o Poście i o pokusach diabelskich,

u św. Mateusza w rozdziale 4.

Onego czasu: Był zawiedzion Jezus na puszczę od Ducha, aby był kuszon od diabła. A gdy pościł czterdzieści dni i czterdzieści nocy, potym łaknął. I przystąpiwszy kusiciel rzekł mu: Jeśliś jest Syn Boży, rzecz aby te kamienie stały się chlebem. A on odpowiadając rzekł: Napisano jest: Nie samym chlebem żyje człowiek, ale wszelkim słowem które pochodzi z ust Bożych. Tedy go wziął diabeł do miasta świętego, i postawił go na ganku kościelnym. I rzekł mu: Jeśliś jest Syn Boży, rzuć się na dół. Albowiem napisano jest: Iż Aniołom swoim rozkazał o tobie, i będą cię na ręku nosić, abyś snadź nie obraził o kamień nogi swojej. Rzekł mu Jezus: Zasię napisano jest: Nie będziesz kusił Pana Boga twego. Wziął go zaś diabeł na górę wysoką bardzo: i ukazał mu wszystkie królestwa świata, i ozdobę ich. I rzekł mu: To wszystko dam tobie, jeśli upadłszy uczynisz mi pokłon. Tedy mu rzekł Jezus: Idź precz szatanie. Albowiem napisano jest: Panu Bogu twemu kłaniać się, a jemu samemu (Boską) służbę oddawać będziesz. Tedy opuścił go diabeł: a oto Aniołowie przystąpili, i służyli jemu.

Chory człowiek, który ma pić jaki trunek gorzki, nie tak się nim brzydzi, kiedy widzi, że go pierwej i sam doktor pije. Także też na wojnie w potykaniu, albo w dobywaniu miasta jakiego, serca żołnierzom przyrasta, kiedy widzą hetmana przed sobą. Tym sposobem Kościół nam dziś kładzie przed oczy Chrystusa Pana na puszczy poszczącego i potykającego się z czartem: abyśmy i my, patrząc na przodka wiary i skończyciela (1) Jezusa, złożywszy wszelki ciężar i grzech, który nas otoczył, bieżeli na wojnę nam zgotowaną (2). Podaje nam Kościół ten syropek (3) gorzki, pokuty i postu świętego, ku uleczeniu choroby, na którąśmy zarabiali przez wszystek rok. Co, aby nam nie zdało się ciężko, ukazuje nam, że ten syrop sam Chrystus Pan, Doktor nasz, pierwszy wypić raczył. Pozywa nas na wielkie a niebezpieczne potykanie z czartem, ale nam przy tym ukazuje, iż Chrystus Pan, Hetman i wódz nasz, pierwej się z nim potykał i zwyciężył i zawsze jest przy nas, abyśmy go i my za pomocą Jego też porazić mogli. Bo żaden nie będzie koronowan, jeno kto mężnie wojować będzie (4).

Ale już przystąpmy do Ewangelii świętej, a obaczmy w czym najwięcej Hetmana swego naśladować mamy. Cztery ja rzeczy najduję, które tu Chrystus uczynił przeciw pokusie diabelskiej, które i my takoż czynić mamy, chcemyli zwyciężyć. Chrystus wyszedł ze świata na puszczę: pościł i w żadnej rzeczy diabła nie usłuchał: i zawsze mu się słowem Bożym bronił. Tychże i my broni, bracia mili, przeciw szatanowi też używać mamy, albo nic nie sprawimy.

Tu rzecze z was który: a więc i ja też jeszcze walczyć mam? mniemałem, że Chrystus już czarta poraził i starł głowę jego (5). To jest istna prawda: Starłci Chrystus Pan głowę diabelską, ale go do końca nie zabił: przetoż startą głowę podnosi jako może: a gdziekolwiek miejsce najduje, tedy srodzej kąsa niż przedtem (6). Albowiem ma gniew wielki, wiedząc że mało ma czasu, przetoż my tym pilniej dobijać go mamy, aby zasię nie podniósł głowy swojej. Spytasz, jako? A to naprzód uciekaj ze świata na puszczę: strzeż się i waruj się tego wszystkiego, cokolwiek cię ku złemu przywodzi: wychodź z Babilonu (7): opuść złe towarzystwa, złe nałogi i zwyczaje tego świata: Uciekaj z Sodomy z Lotem świętym, ani się nazad oglądaj, ani blisko stawaj. Znasz personę (8) która cię do grzechu przywodzi; ucieczże od niej: nie miej z nią żadnej sprawy. Wiesz (9) miejsce, albo urząd, albo sprawę, kędy musisz co przeciw Bogu czynić? uciekajże! Opuść taki urząd, taką sprawę, nie chodź więcej na miejsce takowe. Lepiej ci być ubogim na puszczy, aniźli zginąć ze złymi. Na inszych ci bitwach sromota uciekać, ale tu nie sromota.

Ale zaś dosyć na tym? Nie jest jeszcze na tym dosyć, ponieważ i Chrystus Pan nie tylko uszedł, ale też i pościł. Nie onci postu potrzebował, ale nam przykład zostawił, abyśmy tychże broni używali. Jako jawnie świadczy Pismo święte (10). Pościł Mojżesz, Eliasz, Ester, Judyt, Tobiasz, prorocy, Jan Chrzciciel na puszczy, Anna prorokini, pościł sam Chrystus Pan, pościli Apostołowie i ich namiestnicy (11), Mikołaj, Marcin, Bazyli, Chryzostom, Antoni, Ambroży i jednym słowem, ludzie święci wszyscy. Bo, jako mówi Cyprian św.: Ile widzimy ludzi świętych, i którzy cuda czynili, tedy nie czytamy aby który bez postu do świętości doszedł; a nigdy nic wielkiego nie poczęli, aż się pierwej zgotowali postem.

A nie tylko ci sami pościli, ale i inszych grzesznych do postu napominali. Mojżesz ze strony Bożej post pod gardłem ustawował (12). Pan Bóg przez Joela (13) takoż upomina, mówiąc: Nawróćcie się ku mnie ze wszystkiego serca, przez post, i przez płacz i żałobę. Także Paweł św. w dzisiejszej Epistole: Okazujmy się we wszystkim jako słudzy Boży, w wielkiej cierpliwości, w uciskach, w potrzebach, w robotach i w czujnościach, w postach, w czystości, w miłości niezmyślonej (14). Także i Anioł u Tobiasza mówi: Że lepsza jest modlitwa z postem i z jałmużną, niźli skarby złota (15). Ustawowali posty, król Saul, król Niniwy, królowa Ester i inni (16), a nie mogli ich ustanowić Apostołowie, albo Kościół Boży? Nadto mamy to z Pisma świętego, że post jest ludziom wiernym wielce pożyteczny. Albowiem przez post Mojżesz gadał z Panem Bogiem i zakon otrzymał (17). Przez post Niniwitowie otrzymali grzechów odpuszczenie, Achab zasłużonego karania przeniesienie, Daniel ducha prorockiego, Ester i Judyta zwycięstwo nad nieprzyjaciółmi, Tobiasz oświecenie. Ale co wiele mówić! Sam Chrystus Pan obiecuje tym którzy dobrze poszczą, zapłatę od Boga Ojca w niebie (18).

Lecz między wszystkimi posty chrześcijańskimi, najsławniejszy jest ten post czterdzieści dni, który Apostołowie święci ustanowili, jako św. Hieronim i Sokrates w Kościelnej Historii, jawnie świadczą, i jest o tym Kanon Apostolski: Wspomina go i Ignacy, uczeń świętego Jana, i Orygenes bliski czasów Apostolskich. I Epifaniusz pisze, iż wszystek Kościół powszechny za czasów jego pościł ten post wielki, przed Wielkanocą. Więc Bazyli, Chryzostom, Ambroży, Augustyn, Bernard i inni Doktorowie Kościelni nie mogą się wychwalić tego postu: o którym nie jedno kazanie u nich najdziesz, skąd obaczysz, że każdy wierny chrześcijanin, który może, winien ten post pościć.

Spytasz, jako pościć? Pierwsi oni a prawi chrześcijanie gdy pościli, nie jadali, aż przy zachodzie słońca. Potem Kościół święty, folgując oziębłości i krewkości ludzkiej, dozwolił im jadać po Nieszporze; a nakoniec i w południe, ale tylko raz przez dzień jeść postne potrawy, – całe czterdzieści dni, a kęs chleba z solą na wieczór, jako jest dawny zwyczaj w Rzymskim Kościele. Acz i tych nie ganimy, którzy według starego zwyczaju Polaków-katolików, którzy przed tymi kacerstwy żyli na świecie, poszczą trzy albo cztery dni w tygodniu: to jest poniedziałek, środę, piątek i sobotę, a w insze dni dwakroć albo więcej pożywają przecie postnych potraw. Ale teraz co za posty naszych chrześcijan? Bo chociaż w poście nie jadają mięsa ani nabiału, ale się niektórzy przedsię opijają. Drudzy dwakroć albo więcej w dzień jadają, albo jeśli raz jedzą, tedy się tak pokarmy obciążają, że są do wszystkiego dobrego niesposobni. Drudzy acz mięsa i nabiału nie jedzą, ale insze potrawy tak drogo kupują i tak smaczno sobie przyprawują, żeby na nich mogli i w Wielkanoc przestać: tak iż niektórzy postu z radością czekają z tej przyczyny, iż onego czasu i więcej jedzą, i kosztowniej potrawy przyprawują. Takowych postów czart najmniej się boi, i owszem z nich szydzi.

Przetoż jeśli ty chcesz pożytecznie pościć, według ustawy i nauki Kościoła Bożego, opuśćże wszystkie rozkosze cielesne, używając prostych a pospolitych potraw albo tylko raz na dzień, jeśli możesz, albo przynajmniej wedle starego w Polsce zwyczaju, trzy dni albo cztery poszcząc i trapiąc ciało swoje, aby było duchowi poddane. Pamiętajże, iż ci ten post cielesny nie pomoże, jeśli do niego duchowny nie przystąpi, żebyś się zaraz i od grzechów pościł. Bo tak Pan Bóg u Izajasza mówi: Oto, prawi, w dni postów waszych swawolę czynicie i pociągacie wszystkie dłużniki wasze. Azaż to jest post, którym ja obrał? (19). Pięknie Bernard mówi: Jeśli sam brzuch grzeszył, tedy sam niechaj pości, ale jeśli też zgrzeszyły i drugie członki, a czemużby też pościć nie miały? Niechajże pości język od bluźnierstwa, od złorzeczeństwa, od obmów, od słów szkaradnych; niechaj pości oko od dwornego patrzenia i od wszeteczności; niechaj pości ucho od słuchania niepotrzebnych rzeczy; niechaj pości ręka od złych uczynków; niechaj pości serce od myśli złych; a nade wszystko niechaj pości dusza od swej woli. Nadto, chceszli pożytecznie pościć, złączże z postem i drugie uczynki dobre, a zwłaszcza jałmużnę i modlitwę, – jako sam Bóg u Izajasza uczy: Ułom łaknącemu chleba twego, a ubogie i tułające się wprowadź do domu swego; gdy ujrzysz nagiego, przyodziej go (20). Tak dopiero twój post będzie wdzięczen Panu Bogu i płatny u niego: gdy pościsz, nie przez co inszego, jeno abyś Chrystusa Pana naśladował: abyś przeszłe grzechy w sobie karał: abyś pożądliwości cielesne pohamował: abyś był sposobniejszym do modlitwy: abyś był posłuszen Kościołowi: abyś nakoniec nikogo nie gorszył. Takić post jest możny przeciw diabłu, bo i Boga ubłaga i grzechów powściąga, i modlitwie dopomaga. Takiegoć postu Kościół po nas żąda: a w tym nikogo nie obciąża, bo nic nad siły żadnego nie rozkazuje. A to jest rzecz wtóra.

II.

Trzecie, czym Chrystus Pan diabła przezwyciężył, jest to iż mu nigdy w niczym nie przyzwolił. Radził mu diabeł od postu do obżarstwa, aby zwątpiwszy o Opatrzności Bożej, sam się o się starał. Ale mu Chrystus odpowiedział: Nie tak czarcie, nie tak, – inaczej napisano. Radził mu potem na pychę i na próżną chwałę – Chrystus odpowiedział: Nie tak, czarcie, nie tak, inaczej napisano. Po trzecie, radził mu na łakomstwo. Chrystus mu odpowiedział: O, nie tędy, czarcie. A tu nam w tym służył i tu nas nauczył, iż żadną rzeczą rychlej czarta nie zwalczymy, jako gdy go w niczym nie usłuchamy. Ludziom mamy czasem ustępować, ale diabłu nigdy.

A tak jeśli diabeł na grzech radzi, tedy mu odpowiedz: O nie tędy czarcie, bo jest napisano: Iż Pan Bóg najwyższy ma w nienawiści grzeszne (21). Jeślić radzi abyś dłużej trwał w grzechach swoich, tedy mu odpowiedz: O nie tędy czarcie, bo jest napisano: Czujcie, i bądźcie gotowi, bo której się godziny nie spodziewacie, przyjdzie Syn człowieczy (22). Jeślić radzi abyś dobre uczynki opuszczał, jakoby mało potrzebne, odpowiedz mu: nie uczynię tego, bo jest napisane: Nie ustawajmy, dobrze czyniąc, albowiem czasu swego żąć będziem nie ustawając (23). Jeślić radzi na obżarstwo, na pijaństwo, na nieczystotę, cudzołóstwo, kradzież, drapiestwo, łakomstwo, złorzeczenia, odpowiedz mu: O nic z tego, czarcie, bo jest napisano: Iż tacy nie osiągną królestwa Bożego (24). Jeślić radzi abyś się rzucił na dół z ganku kościelnego, to jest, abyś z Kościoła powszechnego uciekł do Sektarzów, iż jest napisane: Pijcie z tego wszyscy. Odpowiedz mu: nie uczynię tego, bo jest napisano: Jeden jest Bóg, jedna wiara, jeden chrzest, jeden Kościół, jedno ciało Chrystusowe, jeden korab (25), w którym zbawieni być mamy (26). Tak się zawsze diabłu sprzeciwiaj, a ujrzysz żeć uciecze od ciebie. Jako Apostoł mówi: Sprzeciwcie się diabłu, a uciecze od was (27). Ale gdy mu w czym pozwolimy, nie rad odstępuje. A to jest rzecz trzecia, którą Chrystus Pan diabła odpędził.

Czwarta a ostatnia jest słowo Boże, to jest duchowny miecz, którego diabeł strzymać nie może. Tym go mieczem Chrystus zawsze pokonywał. Także też i my czynić mamy, jeno patrzmy, abyśmy tego miecza sprawnie używali. Boć go i szatan używał, stary Luter przeciwko Chrystusowi. Ale fałszywie a zdradliwie: jako i dziś kacerze, ministrowie i potomkowie jego przeciw Kościołowi.

Przetoż, gdy tak przeciw postom mówią: Jedzmy, pijmy, co się nam podoba, wszak jest napisane: iż wszystko czyste czystym; – Odpowiedz im: Zasię napisano: Iż acz wszystko jest czyste, ale grzeszy ten, który czystych pokarmów pożywa ze zgorszeniem (28). I jeszcze napisano: Dobrze jest nie jeść mięsa i nie pić wina, ani tego pożywać, czym się twój brat gorszy (29). I jeszcze napisano: Iż acz wszystko jest czyste czystym, ale nieczystym a niewiernym (jacy są odszczepieńcy) nic nie jest czystego, ale jest zmazane serce ich i sumienie (30).

Drugie, kiedyć rzeką: A wszak napisano: Nie co w usta wchodzi pokala człowieka (31), to odpowiedz: Zasię napisano: Iż kto nie kocha Kościoła, tego miej za poganina i jawnogrzesznika (32). Jeszcze napisano: Iż to co z ust i z serca pochodzi, ta pycha, to nieposłuszeństwo, ta wzgarda Kościoła Bożego, plugawi człowieka (33).

Trzecie, kiedy czart rzecze przez ministry swoje: Iż wszelkie stworzenie Boże dobre jest, a nic nie ma być odrzucone, co z dziękczynieniem bywa pożywane (34); – Odpowiedz mu: Zasię napisano: Jeśli potrawa gorszy brata mego, nie będę jadł mięsa na wieki, abym nie zgorszył brata swego (35). I onoć jabłko w Raju (36), czarcie, dobre było którymeś ty zwiódł rodzice nasze: ale iż go nie dobrze używali, to jest przeciwko Pańskiemu zakazaniu, tedy i nas i siebie zatracili. Także acz mięso i nabiał dobre jest: ale kto go używa, gdy jest od Kościoła zakazane, ten sobie kamienie chlebem uczynić chce: które go rychlej rozsadzi niż posili.

Czwarte, kiedyć rzecze: Iż jest napisane, że to jest nauka diabelska wstrzymać się od pokarmów; – Odpowiedz mu: Zasię napisano: żeś ty czarcie jest łgarzem i ojcem kłamstwa, albowiem samże Paweł św. zaleca posty i każe pościć i mówi, że dobrze jest nie jeść mięsa i nie pić wina (37). Onoć były nauki diabelskie onych uczniów twoich: Manicheusza, Juliana, enkratytów, którzy się wstrzymywali od mięsa i od wina, jakoby od złych a nieczystych rzeczy: bo mówili że mięso nie jest stworzenie dobre Boże, ale stworzenie diabelskie: przeciw którym św. Paweł mówi.

Piąte, jeślić rzeką: Napisane jest: iż Chrystus pościł za nas, a tak już nam pościć nie potrzeba; – Odpowiedz im: Zasię napisano, iż Chrystus cierpiał za nas, przykład nam zostawując, abyśmy naśladowali śladów Jego (38). Bo jeśli On będąc Panem i Mistrzem naszym, przecie pościł i nogi umywał uczniom swoim, tedy my to daleko słuszniej czynić mamy.

Szóste, jeślić rzeką: A wszak Chrystus postów nie przykazał; – Odpowiedz im: Napisano jest: iż Chrystus Pan pościł czterdzieści dni (39) i obyczaj poszczenia, i zapłatę postu opisał uczniom swoim: i powiedział (40) że po odejściu jego ze świata tego mieli pościć uczniowie jego w te dni, w które jest wzięt od nich, to jest w środę i w piątek, i w te dni przed Wielkąnocą. Bo go w środę Judasz wydał żydom, a w piątek Piłat osądził na śmierć, a oboje przed Wielkąnocą.

Na koniec, jeślić powiedzą, że my nie możemy tak pościć, jako Chrystus Pan; – Odpowiedz im: ale możemy tak jako nas uczy i rozkazuje Kościół Chrystusowy. Bo jest napisano: Iż wszystko mogę w Tym który mię posila (41).

Tym sposobem nauczmy się od Chrystusa, jako a jakiego pisma przeciw diabłu używać mamy. A kto więcej pamiętać nie może, tedy przynajmniej na te trzy sentencje niechaj pamięta, które tu Chrystus Pan czartowi oponował: Nie samym chlebem żyje człowiek, ale każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych. I zasię: Nie będziesz kusił Pana Boga twego; Pana Boga twego będziesz chwalił i Jemu samemu będziesz służył (42). Bo gdybyśmy tym słowom statecznie wierzyli, nic by nam zły duch zaszkodzić nie mógł. Bo kto mocno wierzy, że nie tylko chlebem żyje tym cielesnym, ale więcej słowem Bożym, które i chlebowi i wszystkim innym rzeczom moc ich daje: tego by diabeł nigdy nie przywiódł do tego, aby w ubóstwie i w niedostatku miał rozpaczać, albo szemrać przeciwko Bogu. Takżeć i owego szatan nie nawiedzie, aby co hardzie a upornie czynił, aby ufał siłom albo rozumowi swemu, który wierzy że nie ma kusić Pana Boga swego. Także tego na łakomstwo albo bałwochwalstwo nigdy nie namówi, który wie i wierzy, iż w żadnym stworzeniu ufać nie ma, jeno w samym Bogu, którego samego chwalić, któremu samemu służyć ma w sprawiedliwości i w świętości przez wszystkie dni żywota swego. Który jest Bóg na wieki błogosławiony. Amen.

O. Jakub Wujek SI

––––––––

Tekst Postylli zasadniczo według wydania:

POSTYLLA MNIEJSZA, TO JEST KROTKIE KAZANIA, ALBO WYKŁADY Św. EWANGELJI NA KAŻDĄ NIEDZIELĘ I NA KAŻDE ŚWIĘTO WEDLE NAUKI SAMEJ PRAWDZIWEJ KOŚCIOŁA Św. POWSZECHNEGO DLA UBOGICH KAPŁANÓW I GOSPODARZÓW I POSPOLITEGO CZŁOWIEKA TERAZ ZNOWU Z PILNOŚCIĄ NAPISANA PRZEZ Ks. JAKÓBA WUJKA z Wągrowca, Teologa Tow. Jezusowego. Tekst poprawił i wydał Ks. A. Kwieciński, kandydat św. teologii. WARSZAWA NAKŁADEM KSIĘGARNI E. WENDE i S-ka T. HIŻ i A. TURKUŁ. 1909, ss. 107-113.

Korzystano również z wydania:

POSTILLA KATHOLICKA MNIEYJSZA. TO IEST, Krotkie Kazania, abo wykłady świętych Ewangeliy, na każdą Niedźielę, y na każde święto, przez cały rok, według nauki prawdziwej Kościoła Chrześcijańskiego Powszechnego. Z pilnością przeyzrzana, popráwiona y do druku podána. Z dozwoleniem Starszych. PRZEZ D. JAKUBA WUYKA Theologa Societatis JESU. Teraz nowo, według ostátniey poprawy Authorowey, ná żądanie wielu Kápłanów, ná mnieysze modum przedrukowána. Cum Gratia et Priuilegio S. R. M. W Krakowie w Drukarni Andrzeja Piotrkowczyka, Typographa K. I. Mći. R. P. 1617. KRAKÓW, Nakładem i drukiem wydawnictwa dzieł katolickich, naukowych, rolniczych i ludowych Władysława Jaworskiego 1870 – 1871, ss. 226-234.

(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono).

Przypisy:

(1) przodka i skończyciela = początek i koniec: A i Ω.

(2) Żyd. 12.

(3) syropek = lekarstwo.

(4) 2 Tym. 2.

(5) Rodz. 3.

(6) Apok. 21.

(7) Apok. 18; Rodz. 19.

(8) personę = osobę.

(9) wiesz = masz.

(10) Dz. Ap. 13 i 14.

(11) namiestnicy = następcy.

(12) Kapł. 23.

(13) Joel 2.

(14) 2 Kor. 6, 11.

(15) Tob. 12.

(16) l Król. 14; Jon. 3; Ester. 4.

(17) Wyjśc. 34.

(18) Jon. 3; 3 Król. 26; Dan. 1; Jud. 9; Tob. 12; Mt. 6.

(19) Iz. 58.

(20) Ibidem.

(21) Eccles. 12.

(22) Łk. 12.

(23) Gal. 6.

(24) l Kor. 6.

(25) korab = arka.

(26) Efez. 4; Rodz. 7.

(27) Jak. 4.

(28) Rzym. 14.

(29) Ibidem.

(30) Tyt. 1.

(31) Mt. 15.

(32) Mt. 18.

(33) Mt. 15.

(34) l Tym. 4.

(35) l Kor. 8.

(36) Rodz. 3.

(37) l Tym. 4; Jan. 8; 2 Kor. 6; Rzym. 14.

(38) l Piotr. 2;. Jan. 13.

(39) Mt 4.

(40) Mt. 6; Mt. 9.

(41) Filip. 4.

(42) Powt. Pr. 8; Powt. Pr. 6.

Powrót do Spisu treści Postylli katolickiej mniejszej

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: