DECLARATIO TERMINORUM THEOLOGICORUM

ALPHABETICO ORDINE DISPOSITUM (1)

S. BONAVENTURA OFM

EPISC. CARD. ET ECCLESIAE DOCTOR SERAPHICUS

–––––––––

«Sermo theologicus debet esse catholicus et usitatus, ab intellectu non dissonus, et rei, de qua loquimur, consonus».

S. D. 3. dist. II. a. 2. q. I. concl.

–––––––

A

Acedia. – Acedia est taedium operandi bonum.

Adulatio. – Adulatio est sermo laudis alicui exhibitus, intentione placendi.

Aequalitas divinae essentiae. – In divina essentia est summa aequalitas, id est, perfectio Patris non est major, nec minor perfectione Filii, similiter et Spiritus sancti; nec Filius est perfectionis majoris vel minoris, quam Pater et Spiritus sanctus. Idem dicendum de Spiritu sancto respectu Patris et Filii; nec est deitas alia in Filio et Spiritu sancto, quam in Patre, nec e converso; nec est potestas alia in Patre, quam in Filio et Spiritu sancto, nec major, nec minor; nec est duratio, sive aeternitas, major vel minor in Patre, quam in Filio et Spiritu sancto.

Aequitas. – Aequitas est amor aequalitatis in his, in quibus aequitas esse debet.

Aëromantia. – Aëromantia est divinatio facta in aëre.

Aestimativa. – Aestimativa est illa vis animae, qua dicimus esse sagacitatem in brutis, in vulpe.

Aeternitas. – Divina essentia est aeterna, id est, non incepit, nec desinit, simul et semel omnes perfectiones indivisibiliter continet.

Amicitia. – Amicitia est dilectio alicujus proximi propter bonum ipsius proximi.

Amor. – Amor est naturalis affectio, communis rationalibus et irrationalibus.

Angelus. – Angelus est substantia incorporea, intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, Deo serviens, gratia, non natura, immortalitatem suscipiens, id est, annihilationem (*), quia incorruptibilitatem proprie habet ex natura.

(*) Forsan legendum immunitatem ab annihilatione. (a)

Anima. – Anima est substantia spiritualis, corpori ut forma rectrix et vivificatrix accommodata, et ad aeternam beatitudinem principaliter ordinata.

Apostasia. – Apostasia est temerarius a statu fidei, vel obedientiae, vel religionis recessus.

Apparere Deum. – Deum apparere est in signo sensibili expresse significari, ut Spiritus sanctus apparuit in linguis igneis et in columba.

Approbatio. – Sapientia Dei dicitur approbatio, in quantum est respectu bonorum.

Appropriare. – Appropriare aliqua personis divinis est ipsa communia omnibus personis ad notitiam propriam personalium facientia, alicui personae attribuere; ut Patri unitatem, aeternitatem, principiationem, omnipotentiam; Filio veritatem, speciem, exemplationem, omnem scientiam; Spiritui sancto bonitatem, usum, finem, voluntatem.

Ars. – Ars spectat ad exemplar secundum actum prosequendi.

Augurium. – Augurium est divinatio per garritus, vel gestus avium.

Aurea. – Aurea est ipsa beatitudo substantialis.

Aureola. – Aureola est gloria incorruptionis secundum profectum trium virium animae in carne operantium, scilicet vis irascibilis, concupiscibilis et rationalis. Aureola virginum est gloria de incorruptione carnis, attestante incorruptionem mentis. Aureola martyrum est gloria de invicta sustinentia mortis pro fide, vel justitia. Aureola praedicatorum est gloria de incorruptione doctrinae ad alterum prolatae, mente, verbo et exemplo.

Avaritia. – Avaritia est amor immoderatus habendi.

B

Baptismus. – Baptismus est tinctio corporis exterior, facta sub forma verborum praescripta.

Blasphemia. – Blasphemia est voluntas se vindicans per opprobrium Deo vel Sanctis illatum.

Bonum. – Bonum est ens communicabile.

C

Caritas divinae essentiae. – In divina essentia est summa caritas, id est, una numero voluntas in tribus personis, et per consequens eadem volitio et volitum idem.

Caritas (Spiritus sanctus). – Spiritus sanctus dicitur caritas Patris et Filii, ut datum hypostaticum.

Caritas (virtus). – Caritas est virtus, qua diligitur Deus propter se, et proximus propter Deum.

Causa. – Causa est principium productivum.

Cautio. – Cautio est discretio virtutis a vitio, speciem virtutis praeferente.

Circumspectio. – Circumspectio est cautela contrariorum vitiorum.

Clementia. – Clementia est virtus, per quam animus in odium alicujus temere concitatus, benignitate remittitur.

Commissum. – Commissum est transgressio praeceptorum negativorum.

Concordia. – Concordia est voluntatum et actionum conformitas.

Confirmatio. – Confirmatio est signatio hominis baptizati in fronte, facta ab Episcopo ad roborandum hominem in fide.

Conformitas divinae essentiae. – In divina essentia est summa conformitas, id est, essentialium proprietatum summa unitas, identitas et nulla diversitas; voluntatis concordia, nulla discordia, si saltem debet dici concordia; operationum ad creaturas indivisibilitas, et omnium effectuum similis producibilitas.

Conscientia. – Conscientia est naturale judicatorium, quid faciendum, vel non faciendum sit.

Consensus. – Consensus est nutus voluntatis spontaneus.

Constantia. – Constantia est stabilis in bono perseverantia.

Contemplatio. – Contemplatio est clara et libera perspicacia ad cognoscendum divinam sapientiam, et propriam et naturalem possibilitatem.

Contentio. – Contentio est veritatis impugnatio cum confidentia clamoris.

Contumelia. – Contumelia est voluntas vindicans per exprobrationem malorum.

D

Delictum. – Delictum est transgressio praeceptorum affirmativorum.

Descendere Deum. – Deum descendere dicit inhabitare, vel apparere.

Desperatio. – Desperatio est voluntas gravedinem reprimens, de adjutorio ad perficiendum bonum diffidens, de remuneratione divina diffidens.

Detractio. – Detractio est famae alienae denigratio.

Deus est causa efficiens. – Deus est causa efficiens mundi, ratione cujus est in creatura unitas, modus et mensura.

Deus est causa exemplaris. – Deus est causa exemplaris mundi, ratione cujus est in creatura veritas, species et numerus.

Deus est causa finalis. – Deus est causa finalis mundi, ratione cujus est in creatura bonitas, ordo et pondus.

Dilectio. – Dilectio est affectio rationalium et intellectualium.

Disciplina. – Disciplina est conversatio honesta, cui parum est non agere malum, sed studet in bonis suis actibus irreprehensibilis apparere.

Dispositio. – Sapientia Dei dicitur dispositio, in quantum est respectu fiendorum ab ipso Deo.

Divinatio. – Divinatio est superstitiosa investigatio praescientiae futurorum.

Docilitas. – Docilitas est prudentia erudiendi imperitos.

Dulia. – Dulia est servitus creaturae debitus.

Essentia. – Essentia divina dicitur, in quantum communicabilis in abstracto.

Eucharistia. – Eucharistia est vera et realis praesentia corporis et sanguinis Christi sub speciebus panis et vini.

Exemplar. – Sapientia Dei dicitur exemplar, in quantum est ratio cognoscendi praevisa et disposita... Ad exemplar spectat idea secundum actum praevidendi.

Fallacia. – Fallacia est voluntas per verba decipiens proximum, causa lucrandi.

Fecunditas divinae essentiae. – In divina essentia est summa fecunditas, id est, memoria perfecta ad producendum personam utramque. Nam memoria, quam dicunt intellectivam, naturam Dei dicit cum intellectu, quae fecunda est respectu Verbi. Sed memoria, quam dicunt spirativam, naturam Dei dicit cum voluntate, quae est fecunda respectu Spiritus sancti.

Fides. – Fides est habitus, quo creduntur ea, quae non videntur.

Fidentia. – Fidentia est in magnis et honestis firma fiducia et tuta collocatio.

Fiducia. – Fiducia est certa spes animi perducendi ad finem rem inchoatam.

Filiatio. – Filiatio est generatio passiva.

Filius. – Secunda persona, scilicet Filius, est genita a Patre naturali productione, naturali fecunditate intellectus per memoriam... Dicitur Filius, in quantum est similitudo hypostatica.

Fortitudo. – Fortitudo est magnarum rerum appetitio, et humilium contemptio, et cum humilitate laborum perpessio.

Fraus. – Fraus est voluntas profectum proximi decipiens, propter terrenum emolumentum.

Furtum. – Furtum est avaritia rapiens, vel retinens rem, invito domino.

Generatio. – Generatio est productio substantifica per modum naturae.

Geomantia. – Geomantia est divinatio facta in terra.

Germanitas divinae essentiae. – In divina sapientia est summa germanitas, id est, naturae et essentiae est summa unitas, scilicet numeralis in tribus personis; similiter et talis unitas est in omni perfectione essentiali in tribus personis, non autem in omni proprietate notionali.

Gloria inanis. – Inanis gloria est amor laudis propriae propter excellentiam apparentem.

Gratia. – Gratia generaliter dicitur adjutorium divinum, creaturae liberaliter et gratis impensum, ad quemcumque actum indifferenter.

Gratia gratis data. – Gratia gratis data est adjutorium divinitus datum, ut quis praeparet se ad suscipiendum Spiritus sancti donum, quo perveniat ad statum meriti.

Gratia gratum faciens. – Gratia gratum faciens est adjutorium divinitus datum ad merendum.

Gratia justitiae. – Gratia justitiae est beneficia jugi memoria recordari, et possibiliter rependere.

Gula. – Gula est immoderatus amor edendi.

H

Habitare Deum. – Habitare Deum in nobis est effectum spiritualem causare in nobis cum acceptatione per caritatem, qua Deus nos habet, et habetur a nobis: tota Trinitas autem inhabitat in homine.

Haeresis. – Haeresis est recessus a vera fide.

Hierarchia angelica. – Hierarchia angelica est Angelorum multorum habitudo ad invicem in scientia, actione, deiformitate, illuminatione et in Deum ascensione.

Hierarchia divina. – Hierarchia divina est ipsa Trinitas increata.

Hierarchia ecclesiastica. – Hierarchia ecclesiastica est rerum sacrarum et rationalium ordinata potestas, debitum in subditis retinens principatum.

Hydromantia. – Hydromantia est divinatio facta in aqua.

Hyperdulia. – Hyperdulia est servitus vel cultus excellentibus creaturis debitus.

Hypocrisis. – Hypocrisis est voluntas per speciem sanctitatis se simulans fallaciter in aperto, et viliter agens in occulto.

Idea. – Idea spectat ad exemplar secundum actum praevidendi.

Idololatria. – Idololatria est falsa et superstitiosa protestatio majestatis divinae in idolo.

Ignorantia affectata. – Ignorantia affectata est nolle scire ea, ad quae tenetur.

Ignorantia crassa, sive supina. – Ignorantia crassa, sive supina, est nescientia eorum quae tenetur scire, et non velle aliquem laborem subire, ut sciat.

Ignorantia dispositionis. – Ignorantia dispositionis est non scire veritatem, et cum hoc tenere oppositam falsitatem.

Ignorantia negationis. – Ignorantia negationis est simpliciter aliquid non scire, sicut brutum non scit Deum.

Ignorantia privationis. – Ignorantia privationis est ignorare aliquid, postquam sciri potuit, et tenebatur scire.

Ignorantia simplex. – Ignorantia simplex est nescire, quae tenetur homo scire, et facit aliquid, sed non sufficienter.

Imaginatio. – Imaginatio est illa vis animae, quae intuetur res spirituales absentes.

Imago. – Filius dicitur imago, in quantum expressa similitudo Patris... Secundo dicitur imago, ut similitudo conformis.

Imago creationis. – Imago creationis consistit in tribus potentiis animae, et unitate substantiae vitaeque; memoria repraesentat Patrem, intelligentia Filium, et voluntas Spiritum sanctum; et unitas substantiae repraesentat unitatem divinae essentiae.

Imago Dei. – Imago Dei in natura rationali est similitudo expressa, tamen deficiens in aliquo, Trinitatis increatae, consistens in memoria, intellectu et voluntate.

Imago glorificationis. – Imago glorificationis consistit in tribus dotibus et unitate gloriae, ita quod aperta visio repraesentat Filium, secura tentio repraesentat Patrem, perfecta dilectio Spiritum sanctum; unitas gloriae repraesentat unitatem essentiae.

Imago recreationis. – Imago recreationis consistit in tribus virtutibus theologicis et unitate gratiae gratum facientis, ita quod fides repraesentat Filium, spes Patrem, caritas Spiritum sanctum; unitas gratiae, unitatem essentiae.

Immensitas divinae essentiae. – Divina essentia est immensa, id est, ipsa per seipsam est praesens omni rei, et persona per ipsam operatur in omni re, et manu tenet et intelligit omnia.

Incommutabilitas divinae essentiae. – Divina essentia est incommutabilis, id est, nec substantialiter, nec accidentaliter mutabilis, nec generabilis, nec corruptibilis, nec aliquo modo perfectibilis, vel defectibilis.

Innascibilitas. – Innascibilitas est proprietas nobilitatis, scilicet a nullo produci.

Innocentia. – Innocentia est animi puritas, abhorrens omnem illationem injuriae Deo, sibi et proximo.

Inobedientia. – Inobedientia est voluntas fingens minorationem potestatis, nolens subjacere superioribus in debitis.

Inseparabilitas. – Inseparabilitas est personarum simultas in existendo, et ubique praesentiam exhibendo, et omnia operando.

Insomnium. – Insomnium est, quando id, quod vigilantem fatigaverat, se ingerit dormienti.

Intellectus. – Intellectus est illa vis animae, qua anima apprehendit res immateriales et intelligibiles.

Intellectus practicus. – Intellectus practicus est ille, qui exercetur in operatione boni.

Intellectus speculativus. – Intellectus speculativus est ille, qui exercetur in speculatione veri.

Intelligentia prudentiae. – Intelligentia prudentiae est notitia praesentium.

Invidia. – Invidia est dolor vel odium felicitatis alienae.

Ira. – Ira est motus et fervor sanguinis circa cor, ex evaporatione fellis, propter appetitum vindictae. Fellea passio est subitus animi motus, impatiens laesionis. Mania est manens ira. Cotus est observatio opportuni temporis ad vindictam. Rixa est audax voluntas vindicandi injuriam facti praecedentis.

Jactantia. – Jactantia est voluntas, propter apparentiam, propriam potestatem ostendens.

Jurare. – Jurare est Deum invocare in testem suae locutionis.

Justitia. – Justitia est virtus, qua sibi, Deo et proximo, quod suum est, tribuitur.

Latria. – Latria est cultus soli Deo debitus, qui fit fide, spe et caritate.

Liber foris scriptus. – Liber foris scriptus est mundus sensibilis.

Liber intus scriptus. – Liber intus scriptus est Dei aeterna ars et sapientia.

Liber vitae. – Sapientia Dei dicitur liber vitae, in quantum est ratio cognoscendi praedestinata... Est liber vitae respectu rerum ut redeuntium.

Liberalitas divinae essentiae. – In divina essentia est summa liberalitas, id est, communicabilitas suae essentiae et omnis infinitae perfectionis in deitate ipsis personis, et suae bonitatis et influentiae in creaturis omnibus, et rebus productis.

Liberalitas (virtus). – Liberalitas est virtus beneficiorum erogatrix.

Libertas a coactione. – Libertas a coactione est facultas rationis et voluntatis, consurgens ex deliberatione praeambula et voluntate adjuncta, et dicitur liberum arbitrium.

Lux. – Sapientia Dei dicitur lux, in quantum est ratio cognoscendi omnia... Est lux respectu omnium.

Luxuria. – Luxuria est concupiscentia nimia experiendae voluptatis.

Magnanimitas. – Magnanimitas est difficilium spontanea et rationabilis aggressio.

Magnificentia. – Magnificentia est magnarum rerum et excelsarum, cum animi ampla quadam et splendidissima propositione, cogitatio atque administratio.

Maledicere. – Maledicere est alicui plagas vel poenas verbo optativo imprecari.

Maleficium. – Maleficium est mulierum opus, vel ligatura alicujus rei, in damnum vel commodum alicujus hominis.

Malum. – Malum est privatio modi, speciei et ordinis. Nam creatura comparatur ad Deum in ratione effectus causae efficientis, formalis et finalis; et ratione primi habet rationem modi, ratione secundi habet rationem speciei, ratione tertii habet rationem ordinis.

Malum culpae. – Malum culpae est carentia debitae honestatis.

Malum ex circumstantia. – Malum ex circumstantia est malum, quod in se est bonum, tamen propter aliquam circumstantiam annexam fit malum.

Malum poenae. – Malum poenae est abstinentia debitae delectationis cum sensu sui contrarii.

Malum pugnae. – Malum pugnae est culpa diabolo in instigando, et est poena justo in repugnando.

Malum secundum se et in se. – Malum secundum se et in se est, quod nullo modo potest bene fieri, ut odium Dei: malum in se, sive in genere, est quod aliquando potest bene fieri, ut occidere hominem.

Matrimonium. – Matrimonium est viri mulierisque conjunctio maritalis inter legitimas personas, individuam vitae consuetudinem servans.

Memoria. – Memoria est illa vis, quae conservat formas sensibilium specierum.... Est notitia praeteritorum, ut praeterita sunt.

Memoria intellectiva. – Memoria, quam dicunt intellectivam, naturam Dei dicit cum intellectu, quae fecunda est respectu Verbi.

Memoria spirativa. – Memoria, quam dicunt spirativam, naturam Dei dicit cum voluntate, quae est fecunda respectu Spiritus sancti.

Mendacium. – Mendacium est falsa signatio vocis, cum intentione fallendi.

Misericordia. – Misericordia est compassio miseriae et indigentiae proximi.

Mitti. – Deum mitti est cum utroque praedicto (nempe inhabitare vel apparere) aeternaliter produci.

Modestia. – Modestia est virtus, qua pudor honestatis comparat puram et stabilem auctoritatem.

Modi dicendi. – Sunt quinque modi dicendi, simul et quaerendi, in divinis. Quis ratione personae, qui ratione hypostasis, quae ratione notionis, quod ratione substantiae, quid, sive quo, ratione essentiae.

Motiva sensitiva. – Motiva sensitiva est vis, qua anima singula membra corporis movet.

Necessitas divinae essentiae. – Divina essentia est necessaria, id est, ipsa non potest non esse, nec aliquid ab eo deficere, et omnis sua actio est ipsa essentia et necessaria, licet terminus divinae actionis ad extra non sit necessarius.

Nigromantia. – Nigromantia est divinatio facta in cadaveribus mortuorum.

Notio. – Notio est, qua persona innotescit, ut distinguatur ab alia.

Notitia approbationis. – Notitia approbationis est, qua Deus cognoscit tantum bona, quae sunt, fuerunt et erunt.

Notitia Dei. – Simplex Dei notitia est, qua cognoscit Deus bona et mala, quae sunt, fuerunt et erunt, et possunt esse, quae etiam nunquam erunt.

Notitia visionis. – Notitia visionis est, qua cognoscit Deus omnia mala, quae sunt, fuerunt et erunt.

Obedientia. – Obedientia est obtemperatio voluntati superioris secundum regulas legis divinae, vel humanae.

Obedientia mera. – Obedientia mera est, quando praeceptum ex se solum obligat non ex aliqua alia causa.

Observantia. – Observantia est virtus, qua superiores honorifice tractantur.

Odium. – Odium est voluntas affectans proximo malum, ut careat bono, quod ipsum odientem contristat.

Omnipotens. – Deus est omnipotens, non quod possit actus culpabiles, ut mentiri; nec actus poenales in se recipere, ut timere; nec corporales, ut dormire; nec inconvenientes, ut facere aliquem majorem se. Est, inquam, Deus perfecte, vere et proprie omnipotens, id est, potens omnia, quae sunt alicujus potentiae, et potentiae completae.

Oraculum. – Oraculum est, cum in somnis apparet aliqua gravis persona, ut Deus, sacerdos, vel parens, denuntians aliquid eventurum, vel non faciendum, vel vitandum.

Oratio. – Oratio est ascensus mentis in Deum, sive est expressio desiderii directi in Deum, ad bonum adipiscendum, vel malum removendum, formata per verbum interius et exterius.

Ordo (Sacramentum). – Ordo est signaculum, quo spiritualis potestas traditur ordinato.

Ordo Angelorum. – Ordo Angelorum, secundum Gregorium, est multitudo caelestium spirituum, qui inter se in aliquo munere gratiae similantur, sicut et in naturalium donorum munere conveniunt.

Pater. – Prima persona, scilicet Pater, a nullo est producta, nec producibilis, nec genita, nec generabilis, nec spirata, nec spirabilis, nec creata, nec creabilis.

Paternitas. – Paternitas est generatio activa.

Patientia. – Patientia est aequanimis malorum tolerantia.

Peccatum actuale. – Peccatum actuale est carentia debitae justitiae, acta per inobedientiam propriae voluntatis.

Peccatum cordis. – Peccatum cordis est transgressio divinae legis per inordinationem intrinseci motus mentis.

Peccatum ex ignorantia. – Peccatum ex ignorantia est peccatum, quod committitur ignoranter, et si non fuisset ignorantia, non fuisset commissum... Peccatum ignorantiae est omissio debitae scientiae.

Peccatum ex industria. – Peccatum ex industria est adversio voluntatis malignantis a summe clemente Deo.

Peccatum ex infirmitate. – Peccatum ex infirmitate est adversio voluntatis male humiliatae, vel male in amore accensae.

Peccatum in Deum. – Peccatum in Deum dicitur impietas.

Peccatum in proximum. – Peccatum in proximum dicitur iniquitas.

Peccatum in seipsum. – Peccatum in seipsum dicitur impuritas.

Peccatum mortale. – Peccatum mortale est inobedientia mandatorum divinorum.

Peccatum operis. – Peccatum operis est transgressio legis divinae per inordinationem extrinseci motus.

Peccatum originale. – Peccatum originale est carentia debitae justitiae, per inobedientiam Adae facta, quam comitatur carentia visionis divinae.

Peccatum veniale. – Peccatum veniale est amor voluptatis in creatura citra Deum.

Perjurium. – Perjurium est mendacium juramento firmatum.

Perplexitas. – Perplexitas est involutio inter opposita, ita quod videtur semper vergere in peccatum, quamcumque partem eligat.

Perseverantia. – Perseverantia est finalis permanentia in bono.

Phantasia. – Phantasia est virtus animae sensitivae, quae componit formas novas secundum similitudinem formarum a particularibus sensibus receptarum.

Phantasma. – Phantasma est, quando vix dormire coeperit quis, et vigilare se existimat, et videtur aspicere irruentes super se, vel passim vagantes formas, discrepantes et varias, laetas et turbulentas.

Pietas. – Pietas est virtus, qua consanguineis et patriae benevolis diligens cultu impenditur.

Poenitentia (Sacramentum). – Poenitentia est absolutio hominis peccatoris poenitentis a sacerdote, clave non errante, poenam aeternam in temporalem, divina auctoritate, commutante.

Portio animae inferior. – Portio animae inferior est ipsa anima, in quantum respicit inferiora.

Portio animae superior. – Portio animae superior est ipsa anima, in quantum respicit superiora.

Potentia completa. – Potentia completa est, quae non potest deficere, nec succumbere, nec indigere.

Potentia divina. – Potentia divina est, quae nec est de nihilo, nec sub aliquo, nec eget aliquo, neque culpabilia potest, nec poenalia, nec materialia.

Potentia incompleta. – Potentia incompleta est, quae potest in peccando deficere, in patiendo succumbere, in corporali actione indigere.

Praeceptum affirmativum. – Praeceptum affirmativum est, quod ordinat quid debeat fieri.

Praeceptum negativum. – Praeceptum negativum est, quod ordinat quid non debeat fieri.

Praedestinatio. – Divina sapientia dicitur praedestinatio respectu praemiandorum.

Praedicamenta. – Praedicamenta quinque ultima non sunt in Deo, quia pertinent proprie ad corporalia; praedicamenta quinque ultima attribuuntur Deo figurative. Praedicamenta quinque prima, secundum id, quod est complexionis in eis, sunt in Deo, et reducuntur ad duo, scilicet substantiam et relationem. Ideo dicuntur duo modi praedicandi in divinis, scilicet per modum substantiae et relationis.

Praedicare per modum substantiae. – Praedicare per modum substantiae est praedicare de omnibus personis simul, singillatim et singulariter.

Praedicare secundum relationem. – Praedicare secundum relationem aut est non dici de omnibus, aut si de pluribus, pluraliter dici.

Praemium accidentale. – Praemium accidentale consistit in quodam decore speciali superaddito, et dicitur aureola.

Praemium consubstantiale. – Praemium consubstantiale consistit in gloria corporis.

Praemium substantiale. – Praemium substantiale consistit in visione, fruitione, tentione unius summi boni.

Praescientia. – Sapientia Dei dicitur praescientia, in quantum est respectu futurorum.

Praestigium. – Praestigium est, per quod diabolicis illusionibus oculi hominum perstringuntur, ne possint cernere verum.

Primitas divinae essentiae. – Divina essentia est prima, id est, radix et fundamentum emanationum et personalium proprietatum, et omnino prima entitas inter omnia entia, et in divinis et in creaturis.

Processio. – Processio est spiratio passiva.

Prodigalitas. – Prodigalitas est superfluitas, quae dat non danda.

Proditio. – Proditio est voluntas per deceptionem domesticorum acquirendis inhians.

Proprietas personalis. – Proprietas personalis est, qua persona proprie et principaliter innotescit. Et sunt tres, scilicet paternitas, filiatio et spiratio passiva.

Providentia divina. – Voluntas Dei dicitur ratione regulata providentia, qua omnia, quae in universo fiunt, irreprehensibiliter gubernantur.

Providentia humana. – Providentia est notitia futurorum.

Prudentia. – Prudentia est notitia eorum, quae sunt agenda, et eorum, quae sunt vitanda.

Pusillanimitas. – Pusillanimitas est voluntas immoderate metuens gravedinem in aggressu agendorum.

Pyromantia. – Pyromantia est divinatio facta in igne.

Rapina. – Rapina est avaritia violenter occupans rem alienam.

Ratio (in divinis). – Ratio spectat ad exemplar secundum actum perficiendi.

Ratio (in homine). – Ratio est illa vis animae, qua anima inter bonum et malum, inter verum et falsum, discernit infra se.

Ratio causalis. – Ratio causalis est regula dirigens ipsum efficiens in productione, quae regula est idea in Deo, in creatura forma naturalis. Rationes causales sunt formae ideales.

Ratio primordialis. – Ratio primordialis est ratio causalis, tamen cum respectu ad Deum ut primum principium.

Rationes seminales. – Rationes seminales sunt formae naturales.

Reprobatio. – Sapientia Dei dicitur reprobatio, in quantum est respectu damnandorum.

Reverentia. – Reverentia est virtus, qua personis gravibus, et praelatione vel officio sublimatis, debitus cultus reverentiae impenditur.

Sacramentum. – Sacramentum est materiale elementum, oculis subjectum, similitudine repraesentans, institutione significans, significatione gratiam conferens.

Sapientia Dei. – Sapientia Dei est illa, qua limpidissime Deus cognoscit omnia bona et mala, praeterita, praesentia et futura, actualia et possibilia; et per consequens est infinita et incomprehensibilis nobis.

Schisma. – Schisma est illicita dissensio eorum, inter quos debet esse unitas.

Scientia. – Sapientia Dei dicitur scientia, in quantum est cognitiva omnium possibilium.

Securitas. – Securitas est habitus, secundum quem imminentes incommoditates et rei inchoatae affines non formidantur.

Sedere Deum. – Deum sedere in beatis est glorificare beatos.

Sensualitas. – Sensualitas est potentia animae, quae sensificat corpus, et movet, et appetit delectabilia corpori, et refugit nociva.

Sensus. – Sensus est illa vis animae, qua homo cognoscit res corporeas praesentes.

Sensus communis. – Sensus communis est, in quo omnes sensus particulares concurrunt.

Severitas. – Severitas est virtus debito supplicio coercens injuriam.

Similitudo Dei. – Similitudo Dei est conformitas Dei in gratuitis, ut fide, spe, caritate.

Simonia. – Simonia est avaritia studiose appetens vendere vel emere spiritualia, vel spirituali annexum.

Simplicitas divinae essentiae. – Essentia divina est summe simplex, id est, non composita ex multis rebus distinctis a se invicem re, nec componibilis cum rebus a se re distinctis; sed quidquid est in ea, propter sui infinitum, est una res cum ea.

Somnium. – Somnium est figuris tectum, et sine interpretatione intelligi non potest.

Sortilegium. – Sortilegium est divinatio per sortes.

Speculum. – Sapientia Dei dicitur speculum, in quantum est ratio cognoscendi visa et approbata... Est speculum respectu rerum ut euntium.

Spes. – Spes est virtus, qua spiritualia et aeterna bona cum fiducia expectantur, propter confidentiam meritorum praecedentium et gratiam divinam.

Spiratio (emanatio). – Spiratio est productio substantifica per modum voluntatis.

Spiratio (notio). – Spiratio est spiratio activa.

Spiritus. – Spiritus sanctus dicitur spiritus ut datum, voluntarium et primum.

Spiritus sanctus. – Tertia persona, scilicet Spiritus sanctus, est spirata a Patre et Filio, non genita, nec creata, sicut nec secunda persona est creata, nec spirata.

Substantia. – Essentia divina dicitur substantia, in quantum communicabilis in concreto.

Superbia. – Superbia est amor vel appetitus propriae excellentiae.

Susurratio. – Susurratio est voluntas loquendi, seminans discordias inter fratres.

Temperantia. – Temperantia est domatio libidinum et omnium malorum motuum, Deo hominem incorruptum conservans. Continentia temperantiae est regimen cupiditatis per consilii gubernationem.

Tentare. – Tentare est probare.

Torpor. – Torpor est voluntas gravedinis impatiens, tepida ad explendum inchoata.

Unctio Extrema. – Unctio extrema est unctio hominis infirmi a sacerdote in remissionem venialium peccatorum.

Unitas divinae essentiae. – Essentia divina est summe una, id est, nullo modo divisibilis in plures essentias.

Unum. – Unum est ens indivisum in se.

Usura. – Usura est avaritia acquirens per mutuum aliquid praeter sortem.

Verbum. – Filius dicitur verbum, in quantum est similitudo expressiva Patris.... Dicitur verbum ut similitudo intellectualis.... Verbum spectat ad exemplar secundum actum proponendi.

Verecundia. – Verecundia est observatio honestatis in gestu et verbo.

Veritas. – Veritas est virtus, qua rebus cor et verba concordare jubentur.

Verum. – Verum est ens intelligibile.

Vestigium Dei. – Vestigium Dei est creatura repraesentans Deum in rationibus omni creaturae communibus, ut est unitas, veritas et bonitas.

Vindicatio. – Vindicatio est virtus, qua omne injustum repellitur et debite punitur.

Vis animalis. – Vis animalis est illa, qua animal corporea objecta cognoscit et appetit.

Vis generativa. – Vis generativa est illa, qua conservatur species.

Vis naturalis. – Vis naturalis est illa, qua corpus animalis nutritur, et conservatur species.

Vis nutritiva. – Vis nutritiva est illa, qua conservatur individuum.

Vis vitalis. – Vis vitalis est vis motiva aëris in corpore animalis per arterias.

Visio (in divinis). – Sapientia Dei dicitur visio respectu omnium actualiter existentium.

Visio (in homine). – Visio est, cum id quis videt, quod evenit, sicut apparuit.

–––––––––––

Lexicon Bonaventurianum philosophico-theologicum in quo termini theologici, distinctiones et effata praecipua Scholasticorum a Seraphico Doctore declarantur. Opera et studio PP. Antonii Mariae a Vicetia Ministri Prov., et Joannis a Rubino Lect. Theol., Minorum Reformat. Provinciae Venetae lucubratum. Venetiis. EX TYPOGRAPHIA AEMILIANA. MDCCCLXXX (1880), pp. 4 et 9-20. (a)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FR. BERNARDINUS A PORTU ROMATINO

STRICTIORIS OBSERVANTIAE

SANCTI PATRIS NOSTRI FRANCISCI

JAM S. THEOLOGIAE LECTOR, VENETAE PROVINCIAE EX-MINISTER

EX-PROCURATOR REFORMATORUM

TOTIUS ORDINIS MINORUM MINISTER GENERALIS

ET HUMILIS IN DOMINO SERVUS

–––––––––

DECRETUM

Ut animi studium et litterarius cultus erga Seraphicum Doctorem Nostrum S. Bonaventuram magis magisque, potissimum in Ordine Nostro, augeatur et foveatur, libentissime facultatem facimus R. P. ANTONIO MARIAE A VICETIA, Lect. Theol. ac moderno Ministro Nostrae Reformatae Provinciae S. Antonii Venetiarum, et M. V. P. JOANNI A RUBINO, Lectori item Theologo ejusdem Provinciae, quatenus Lexicon Bonaventurianum philosophico-theologicum, ab ipsis lucubratum, typis edere, servandis servatis, cum salutaris obedientiae merito, possint ac valeant.

Dat. Romae ex Aracoeli, die 12 Maji an. 1879.

FR. BERNARDINUS MINISTER GENERALIS.

(L. S.)

De Mandato P. S. R.mae

FR. SATURNINUS A MODIONA

Secret. Gen.lis Strict. Observ.

––––––––––––––––––––––

Vidimus

et opus maximo labore et ordine digestum qua par est laude prosequimur.

Venetiis 10 Maji 1880.

DOMINICUS PATRIARCHA.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Notae:

(1) "

AD LECTOREM

Reverendissimus Pater BERNARDINUS A PORTU ROMATINO, totius Ordinis Minorum Minister Generalis, inter alia, quae pro muneris sui officio ad bonum commune suscepit, totis viribus operam dedit, ut Seraphici Doctoris S. Bonaventurae doctrina modis omnibus illustraretur, ejusque studium in scholis Ordinis promoveretur. Et cum nihil magis ad rem videretur conferre, quam nova editio Breviloquii, ex aliis S. Doctoris operibus illustrata; hinc factum est, ut anno MDCCCLXXIV, saecularibus S. Bonaventurae solemniis sexto recurrentibus, ipso Reverendissimo Patre jubente et sub ejus auspiciis, Breviloquium, animadversionibus auctum illustratumque, Venetiis ex Typographaeo Aemiliano prodierit. Quae revera editio, ultra spem, singulari certo Dei beneficio, tanto favore, non modo in Italia, sed et in aliis regionibus excepta est, ut, exemplaribus jam deficientibus, altera de novo fuerit paranda: et haec quidem, revisa et aucta, Friburgi in Brisgovia typis Herderianis jam imprimi coepit (b). Cum igitur, Deo favente, tam ardens Bonaventurianae doctrinae studium efferveat, ut ad eam multi etiam, quibus antehac pene ignota fuerat, accedere exoptent, nos iis quoque consulere cupientes, qui S. Doctoris volumina prae manibus habere haud facile possunt, ut ea doctrina facilius et ab omnibus possit hauriri, hoc Lexicon Bonaventurianum conficere statuimus. Siquidem «frequenter ad cognitionem rei perducimur per considerationem vocabulorum. Qui enim prima vocabula imposuerunt, proprietates rerum potissime consideraverunt, et juxta illas vocabula imposuerunt» (1).

Quam porro rationem in eo conficiendo secuti fuerimus, ex ipso titulo aperitur. Totum namque opus in tres partes distribuimus, ex quibus prior, in qua Termini theologici declarantur, est ipsum S. Doctoris opusculum, cui titulus Declaratio Terminorum theologicorum (a), alphabetico ordine dispositum. Distinctiones vero, quae in altera parte, et Effata, quae in postrema explicantur, ex Expositionibus in quatuor libros Sententiarum sunt excerpta. Superfluum enim nobis visum fuit etiam ex aliis operibus S. Doctoris declarationes exquirere, cum praestantissimum illud opus totam theologiam amplectetur; nec praeterea sapiens ejusdem Seraphici monitum nos latebat, quod nempe «aliter conceditur aliquid dicere ei, qui vult excitare devotionem et elevare in admirationem, quod tamen reprehenderetur in eo, qui sermonis catholici proprietatem et veritatem inquirit» (2). Consulto igitur ab opusculis asceticis et eo magis a concionatoriis excutiendis abstinuimus, non enim in animo nobis fuit ampliorem rerum vel dictorum expositionem undecumque comparare, sed strictum tantummodo eorumdem significatum per proprietatem verborum declarandum proferre. Maluimus autem, nedum sensum, sed et verba S. Doctoris textualiter usurpare, quamvis enim non desint alia hujus generis Lexica, in quibus Scholasticorum termini et axiomata explicentur, nullibi tamen, vel satis raro ac obiter tantum, Seraphici declarationes afferuntur.

Restat nunc, ut hoc opus, quodcumque sit, Deus «faciat provenire nobis ad obedientiae meritum et ad fratrum profectum, propter quae duo labor iste fuit a principio assumptus» (3).

(1) S. D. 2. dist. 38. a. 2. q. 2. concl.

(2) 3. dist. 8. a. 1. q. 1 ad 6.

(3) S. D. 3. dist. 40. a. 1. q. 3 ad 6.

". – Lexicon Bonaventurianum..., pp. 7-8.

(a) Cf. S. Bonaventura, Declaratio Terminorum Theologiae, in: S. R. E. Cardinalis S. Bonaventurae ex Ordine Minorum Episcopi Albanensis, Doctoris Ecclesiae Seraphici Opera omnia, Sixti V. Pontificis Maximi jussu diligentissime emendata. Accedunt selecta multa tum ex postrema Veneta editione, tum ex prodromo eruditissimo Fr. Benedicti a Cavalesio Ordinis Minorum Reformati. Editio accurate recognita, ad puram et veriorem testimoniorum Biblicorum emendationem denuo reducta, cura et studio A. C. Peltier Canonici ecclesiae Remensis, Tomus septimus. Parisiis MDCCCLXVI (1866), pp. 232-239.

(b) Sancti Bonaventurae Ord. Min. Episc. Card. et Eccl. Doctoris Seraph. Breviloquium. Adjectis illustrationibus ex aliis operibus ejusdem S. Doct. depromptis. Tabulis ad singula capita et Appendicibus. Opera et studio P. Antonii Mariae a Vicetia Ref. Prov. Venetae Lect. Theol. et Ministri Provincialis. Editio altera, ab Auctore recognita. Friburgi Brisgoviae. Sumptibus Herder. MDCCCLXXXI (1881), pag. 708. (c)

(Notae ab ed. Ultra montes).

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: