DOGMATYKA KATOLICKA

CZĘŚĆ OGÓLNA

KRÓTKO NAPISAŁ

KS. JACEK TYLKA

V. Traktat

O Kościele Chrystusowym

"Kościół" (jest to) "filar i utwierdzenie prawdy" (1 Tym. 3, 15).

Część II.

O Rzymskim Biskupie czyli o Papieżu

Rozdział I.

O NACZELNEJ WŁADZY BISKUPA RZYMSKIEGO CZYLI O PRYMACIE PAPIEŻA

Artykuł I.

O władzy naczelnej, nadanej św. Piotrowi (1)

Przystępujemy do wyłuszczenia jednej z najważniejszych prawd, która ma najdonioślejsze znaczenie (2) dla całego chrześcijaństwa, bo kto jej nie zna, ten nie zna i Chrystusowego Kościoła.

Gdzie bowiem jest Papież, tam jest Kościół, gdzie nie ma Papieża, tam nie ma i prawdziwego Kościoła. Kościół bez Papieża byłby budową bez fundamentu, trzodą bez pasterza, wojskiem bez wodza, ciałem bez głowy. Nic zatem dziwnego, że nieprzyjaciele wiary napadali zawsze i napadają z największą zaciętością na Papieża, bo wiedzą doskonale, że poniżenie jego powagi pozbawienie go władzy musi osłabić Kościół, a gdyby się zupełnie powiodło, musiałoby zniszczyć cały Kościół katolicki. Na Papieża uderzali po Marsiliuszu Patawińskim: Luter i wszyscy reformatorzy, Richerius, M. Ant. de Dominis, Salmasius, Febronius, Janseniści, regaliści itd., starając się podać w wątpliwość jego władzę naczelną i umniejszyć ją. Otóż wykażemy obecnie, iż Papież posiada tę władzę naczelną czyli prymat, a mianowicie naprzód zastanowimy się nad władzą udzieloną Piotrowi św., a następnie nad jej ustawicznym trwaniem w jego następcach czyli Biskupach rzymskich.

Teza ta jest prawdą wiary i wynika z orzeczeń Soboru Watykańskiego (ses. 4. cap. 1): "Nauczamy (4) i orzekamy, że według świadectw Ewangelii pierwszeństwo i władzę naczelną (primatum jurisdictionis) nad całym Bożym Kościołem przyrzekł i nadał Chrystus Pan bezpośrednio i wprost św. Piotrowi Apostołowi". A dalej orzeka tenże Sobór: "Jeżeliby (5) więc kto twierdził, że św. Piotr Apostoł nie jest od Chrystusa Pana ustanowiony księciem wszystkich Apostołów i widomą głową całego Kościoła, albo że on otrzymał tylko najwyższe dostojeństwo, a nie prawdziwą i właściwą władzę naczelną od tegoż Pana naszego Jezusa Chrystusa wprost i bezpośrednio; niech będzie wyklęty".

Dla ścisłego odróżnienia władzy św. Piotra od innych godności, używa Sobór wyrazu "primatus jurisdictionis" (tzn. pierwszeństwo władzy, władza naczelna), stwierdzając, że przez "prymat" Biskupa rzymskiego nie należy rozumieć samego tylko pierwszeństwa honoru ("primatus honoris"), np. gdy ktoś pierwszy wśród jakiegoś obchodu uroczystego idzie przed innymi; ani pierwszeństwa przewodnictwa ("primatus auctoritatis"), np. gdy ktoś na zebraniach, którym przewodniczy, udziela prawa głosu; ani pierwszeństwa dozoru ("primatus inspectionis"), gdy ktoś mając przewodnictwo, ma także prawo doglądania, aby porządek na tychże zebraniach był zachowany i uchwały powzięte wykonane, jak sądzili przeciwnicy władzy naczelnej Papieża. Jeżeli więc św. Piotr nazywa się "pierwszym" pomiędzy Apostołami, nie znaczy to, że drudzy przyznawali mu tylko miejsce honorowe w swoich zebraniach, że on im tylko przewodniczył na tych zgromadzeniach, albo że tylko miał prawo najwyższego dozoru nad ich działalnością, ale raczej przez jego "prymat" trzeba rozumieć rzeczywistą, najwyższą władzę (primatum jurisdictionis) nad wszystkimi Apostołami. Słowa zaś "wprost i bezpośrednio" zwracają się przeciwko tym, którzy (jak Richerius, Febronius, synod w Pistoi itd.) uczyli, że naczelną władzę otrzymał bezpośrednio Kościół, który ją poruczył św. Piotrowi.

1. Chrystus Pan odszczególniał św. Piotra od pierwszej chwili, kiedy go powołał na Apostoła: Tak np. czytamy u św. Jana (1, 42): "A wejrzawszy nań Jezus, rzekł: Tyś jest Symon syn Jona: ty będziesz zwan Cephas (co się wykłada opoka)". I rzeczywiście nadał mu to imię Zbawiciel, bo czytamy u św. Marka (3, 16): "I dał Symonowi imię Piotr". Kiedy zaś Bóg nadaje imiona, udziela zarazem tej własności, którą wyraz oznacza; kiedy więc Piotr św. otrzymał imię Cephas, stał się rzeczywiście opoką, na której Kościół miał być zbudowany; takim fundamentem mogła go uczynić tylko najwyższa władza, utrzymująca Kościół w jedności.

2. O drugim odszczególnieniu św. Piotra przed innymi Apostołami czytamy u św. Mateusza (17, 23 i dd.): "A gdy przyszli do Kafarnaum, przystąpili, którzy didrachmy odbierali, do Piotra i rzekli mu: Mistrz wasz nie płaci didrachm? Rzekł: I owszem. A gdy wszedł w dom, uprzedził go Jezus, mówiąc: Co się tobie zda Szymonie? Królowie ziemscy od kogo biorą podatek albo czynsz? od synów swoich, czyli od obcych? A on rzekł: od obcych. Rzekł mu Jezus: Tedyć wolni są synowie. Ale abyśmy ich nie zgorszyli, idź do morza, a rzuć wędę, a onę rybę, która najpierw wynijdzie, weźmij: a otworzywszy gębę jej, znajdziesz stater: ten wziąwszy, daj im za mnie i za się". Z tego opowiadania widać, że Chrystus Pan łączył siebie z Piotrem w szczególniejszy sposób. Zrozumieli to i Apostołowie, bo jak czytamy dalej (Mt. 18, 1): "W oną godzinę przyszli do Jezusa uczniowie, mówiąc: Kto mniemasz większym jest w Królestwie niebieskim?" Domyślali się zatem, że Piotr ma zająć jakieś wybitne stanowisko w Kościele.

3. Tę naczelną władzę nad całym Kościołem przyrzekł Zbawiciel wyraźnie św. Piotrowi (Mt. 16, 13 i dd.): "A przyszedł Jezus w strony Cezarei Filipowej i pytał uczniów swoich, mówiąc: czym mienią być ludzie syna człowieczego? A oni rzekli: Jedni Janem Chrzcicielem, a drudzy Eliaszem, a inni Jeremiaszem, albo jednym z proroków. Rzekł im Jezus: A wy kim mię być powiadacie? Odpowiadając Szymon Piotr, rzekł: Tyś jest Chrystus syn Boga żywego. A odpowiadając Jezus, rzekł mu: Błogosławionyś jest Szymonie Barjona: bo ciało i krew nie objawiła tobie, ale Ojciec mój, który jest w niebiesiech. A ja tobie powiadam, iżeś ty jest opoka, a na tej opoce zbuduję Kościół mój: a bramy piekielne nie zwyciężą go. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego. A cokolwiek zwiążesz na ziemi będzie związane i w niebiesiech: a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane i w niebiesiech". Dokładniejszy rozbiór tych słów przekonywa, że jest mowa o rzeczywistej władzy najwyższej:

a) Chrystus Pan bowiem nazywa Piotra opoką (syr. "Kepha", gr. petros petra) czyli fundamentem Kościoła. Podobnie jak fundament podtrzymuje całą budowę, tak i władza naczelna św. Piotra zapewnia Kościołowi jedność i trwałość. Jakkolwiek bowiem są stowarzyszenia i państwa, których forma rządu jest odmienna, to przecież skupienie władzy najwyższej w jednym ręku jest niewątpliwie z wielu powodów dla każdego stowarzyszenia najkorzystniejsze, jeżeli tylko władca posiada wszystkie potrzebne mu przymioty; tych zaś przymiotów nie może zabraknąć głowie Kościoła którym opiekuje się sam Duch Święty.

b) Chrystus Pan dodaje: "tobie dam klucze królestwa niebieskiego". Przez "klucze" rozumieć należy tutaj władzę naczelną; kiedy bowiem oddawano komuś klucze od bram miasta, znaczyło to, że on ma objąć władzę nad całym miastem. Przez "królestwo niebieskie" można rozumieć oczywiście tylko Kościół wojujący.

c) Na koniec czytamy jeszcze słowa: "cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebiesiech, a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane i w niebiesiech". Wyrazy: "związać i rozwiązać" oznaczają tutaj władzę najwyższą rządzenia, stanowienia prawd i sądzenia, władzę najwyższą, niezawisłą nad całym Kościołem nauczającym i słuchającym. Gdyby bowiem ta władza miała być zawisłą i ograniczoną, musiałby Zbawiciel wysłowić się inaczej, nie użyłby wyrazu "cokolwiek" itd. (6).

Tak rozumieją te słowa Ojcowie święci wschodniego i zachodniego Kościoła. Albowiem nazywają św. Piotra "trwałą opoką" (św. Bazyl. in Isaj. c. 2. n. 66; św. Grzegorz Naz. or. 26); "przełożonym całego świata"; "fundamentem Kościoła", "księciem" (św. J. Chryzost. in illud. vidi Dom. h. 4. n. 3); "księciem Apostołów" (św. Cyr. alex. in Joan. Ev. 1. 42); "podporą Kościoła" (św. Ambr. de virgin. l. un. c. 16). Św. Leon W. (ad epp. metrop. per Illyr. const. ep. 5. c. 2.) powiada, że Chrystus Pan "Piotrowi prymat powierzył". A św. Augustyn (tract. 56 in Joan.) mówi: "Któż nie wie, że pierwszym ze wszystkich Apostołów jest Piotr?".

4. Prawdziwość tezy powyższej wynika także ze słów Zbawiciela, wypowiedzianych po ostatniej wieczerzy do św. Piotra (Łk. 22, 31 i dd.): "I rzekł Pan: Szymonie, Szymonie, oto szatan pożądał was, aby was przesiał jako pszenicę. Alem ja prosił za tobą, aby nie ustawała wiara twoja: a ty niekiedy nawróciwszy się, potwierdzaj bracią twoją". Tymi słowy przyrzeka Piotrowi wiarę niezachwianą, a zarazem każe mu umacniać w wierze "braci" tj. Apostołów, a zatem on miał ich nauczać, zapobiegać rozterkom, usuwać wszelkie wątpliwości itd., czego by nie mógł był uczynić, gdyby zajmował tylko najzaszczytniejsze stanowisko, a nie zażywał zarazem najwyższej między nimi powagi jako zastępca samego Chrystusa.

5. Tę władzę naczelną przyobiecaną nadał rzeczywiście Zbawiciel wprost i bezpośrednio samemu św. Piotrowi, jak świadczą słowa, zapisane u św. Jana (21, 15 i dd.): "Szymonie Janów miłujesz mię więcej, niźli ci? Rzekł mu: Tak Panie, ty wiesz, że cię miłuję. Rzekł mu: Paś baranki moje. Rzekł mu po wtóre: Szymonie Janów, miłujesz mię? Rzekł mu: Tak Panie: Ty wiesz, że cię miłuję. Rzekł mu: Paś Baranki moje. Rzecze mu po trzecie: Szymonie Janów, miłujesz mię? Zasmucił się Piotr, że mu trzeci kroć rzekł: Miłujesz mię? i rzekł mu: Panie! ty wszystko wiesz, ty wiesz, że cię miłuję. Rzekł mu: Paś owce moje". Słowo "paść" (gr. Bosche) znaczy w Piśmie św. tyle, co rządzić. I tak w 2 Księdze Król. (5, 1. 2) mówi Bóg do Dawida: "Ty paść będziesz lud mój Izraelski i ty będziesz wodzem nad Izraelem". Podobnie czytamy i u św. Mateusza (2, 6): "z ciebie wynijdzie wódz, któryby rządził lud mój Izraelski" (w tekście greckim: poimanei = będzie pasł); a więc Piotr miał być pasterzem czyli najwyższym rządcą "baranków i owiec" Chrystusowych. Niektórzy sądzą mylnie, że przez te wyrazy mamy rozumieć "żydów i pogan"; inni odnoszą je do "doskonałych i niedoskonałych"; największa jednak część pisarzy katolickich rozumie przez "baranki" ogół wiernych, a przez "owce" kapłanów którzy rodzą wiernych synów Kościołowi, a w szczególności Biskupów. Tak np. Bruno ast. (in h. 1.) mówi: "Pasie Piotr baranki, pasie i owce, pasie synów, pasie i matki, rządzi podwładnymi i przełożonymi. Wszystkich zatem jest pasterzem, bo oprócz baranków i owiec nikogo więcej nie ma w Kościele". Tak te słowa tłumaczą i Ojcowie święci. I tak św. Grzegorz Wielki mówi (1. 4. ep. 32 ad Maurit. imp.): "Wszystkim, znającym ewangelię, wiadomo, że księciu wszystkich Apostołów Piotrowi głos Pański zlecił staranie o całym Kościele". A św. Epifaniusz (in Ancor.): "Ten jest, który usłyszał: paś owce moje, któremu powierzona jest owczarnia". Św. Jan Chryzostom (in h. 1.): "Pominąwszy innych, przemawia tylko do Piotra i porucza jemu staranie o braci".

6. Nowego dowodu dostarcza zachowanie się św. Piotra po Wniebowstąpieniu Chrystusa Pana. Występuje on wszędzie pierwszy, on zarządza wybór nowego Apostoła Macieja (Dz. Ap. 1, 15), przemawia pierwszy do ludu po zesłaniu Ducha Świętego (Dz. Ap. 1, 2), on potępia Szymona czarnoksiężnika (Dz. Ap. 8), pierwszy ma widzenie, w którym Bóg objawia Kościołowi, że poganie są także powołani do wiary Chrystusowej. Na Soborze Jerozolimskim (Dz. Ap. 15) przewodniczy także Piotr i pierwszy stwierdza, że nie można zobowiązywać pogan do przestrzegania przepisów Mojżeszowych. Ewangeliści zaś wymieniają go na pierwszym miejscu albo jego tylko imię przytaczają, pominąwszy innych; św. Mateusz (10, 2) zowie go wyraźnie "pierwszym". Wszystko to dowodzi, że Piotr rzeczywiście otrzymał władzę naczelną nad całym Kościołem.

7. Stwierdzają tę prawdę i tytuły, jakie najstarsze Sobory Kościoła nadają św. Piotrowi. I tak Sobór Efeski (Act. 3) zowie go: "księciem Apostołów, wiary kolumną, Kościoła fundamentem". Sobór Chalcedoński (Act. 3): "podstawą Kościoła, wiary fundamentem"; Konstantynopolitański III (Act. 18): "najwyższym Apostołów księciem".

8. Potwierdzają tę prawdę i Ojcowie święci, których zdania wyżej przytoczyliśmy.

9. Pomniki najstarsze sztuki chrześcijańskiej, przedstawiające Piotra z kluczami, albo jako Mojżesza, albo otrzymującego od Chrystusa Pana Księgę Prawa, także to stwierdzają.

10. Potwierdzają tę prawdę i świadectwa heretyków i schizmatyków. I tak Nestorianie i Jakobici (7), Armeńczycy schizmatycy (8), Kopci (9), Grecy schizmatycy (10) i Rosjanie schizmatycy (11) nazywają Piotra opoką Kościoła. Nie od rzeczy tutaj będzie przytoczyć słowa kościelnego hymnu rosyjskiego, który tak o św. Piotrze śpiewa: "O święty Piotrze książę Apostołów, niewzruszona opoko wiary, w nagrodę twego wyznania wieczna podstawo Kościoła, pasterzu trzody mówiącej, posiadaczu kluczy do nieba, wybrany z pomiędzy wszystkich Apostołów, ażebyś był po Jezusie Chrystusie kamieniem węgielnym świętego Kościoła, ciesz się niezachwiany filarze prawowiernej religii, naczelniku zgromadzenia apostolskiego" (12). A potem dodaje tenże Kościół: "Książę Apostołów, ty opuściłeś wszystko i poszedłeś za Panem, mówiąc mu: «ja umrę z Tobą, z Tobą żyć będę szczęśliwym życiem!» Byłeś pierwszym biskupem Rzymu, zaszczytem i chwałą największego miasta, w Tobie wzmocnił się Kościół" (13).

Zarzut 1. Apostołowie posyłają Piotra i Jana do Samarii (Dz. Ap. 8, 14), aby przez wkładanie rąk dawali Ducha Świętego. To okazuje, iż nie uznawali władzy naczelnej Piotra. Odpowiadamy, iż nic nas nie zniewala do takiego pojmowania wyrazu "posłali"; znaczy on po prostu, że Apostołowie uznali wszyscy za rzecz pożądaną, aby sam Piotr św. udał się do Samarii, słowem, jest tu wyrażona rada, a nie rozkaz.

Zarzut 2. Św. Paweł sprzeciwiał się raz św. Piotrowi i dał mu naganę; czytamy bowiem (Gal. 2, 11. 12. 13. 14): "A gdy przyszedł Cephas do Antiochii, sprzeciwiłem mu się w twarz, iż był godzien naganienia. Albowiem przedtem, niż przyszli niektórzy od Jakuba, z pogany jadał: a gdy przyszli, zabraniał i odłączył się, bojąc się tych, którzy byli z obrzezania. I pomagali mu zmyślania inni żydowie, tak iż też i Barnabasz był zawiedzion do onego zmyślania. Ale gdym obaczył, iż nie prosto szli według prawdy ewangelii, rzekłem Cephasowi przed wszystkimi: Jeśli ty, będąc żydem, po pogańsku żyjesz, a nie po żydowsku: czemuż pogany przymuszasz żyć po żydowsku"; a zatem św. Paweł nie uznawał naczelnej władzy Papieża. Odpowiadamy, iż to ganienie było upomnieniem braterskim; nie sprzeciwiało się wcale władzy naczelnej. Piotr św. przyjął je i nie tylko nie okazał św. Pawłowi żadnego niezadowolenia, ale pochwalił jego mądrość w drugim liście swoim (3, 15).

Wniosek. Z tego, cośmy powiedzieli o naczelnej władzy, danej wprost przez Chrystusa Pana św. Piotrowi, łatwo wyrozumieć, jaką formę rządu otrzymał Kościół. Rządzi w nim jeden, który skupia w sobie całą władzę. Stąd ta forma rządu zowie się monarchiczną. Forma ta rządu jest najodpowiedniejszą dla Kościoła, jak zauważa święty Tomasz (contr. Gent. l. 4. c. 76), bo najlepiej jedność w Kościele w ten sposób bywa zachowaną. Atoli Papież jest nie tylko władcą, ale jest zarazem i ojcem wszystkich wiernych i przełożonych i stara się z ojcowską pieczołowitością o dobro wszystkich, podobnie jak i Biskupi nie są tylko książętami, ale i ojcami wiernych sobie powierzonych. Forma zatem rządu Kościoła jest monarchiczna, a zarazem ojcowska. Władzę tę naczelną rządzenia ma Papież bezpośrednio od Boga (zdanie to jest pewne), podobnie jak ją św. Piotr bezpośrednio od Chrystusa Pana otrzymał. Co się zaś tyczy samej jurysdykcji Biskupów, to trzeba tu pamiętać, że ona jest zależną od Papieża. Podzielone zaś są zdania Teologów, czy tę jurysdykcję Biskupi mają bezpośrednio od Boga, czy też bezpośrednio od Papieża, a pośrednio od Boga. To ostatnie zdanie utrzymuje mnóstwo Teologów (14), które znowu dowodzi, że forma rządu Kościoła, ustanowiona przez Chrystusa Pana, jest czysto monarchiczną.
 

Dogmatyka katolicka. Część ogólna. Krótko napisał X. J. Tylka. Drugie wydanie. Tarnów 1900, ss. 344-351.

Przypisy:
(1) cfr. Palmieri, De Romano Pontifice cum proleg. do Ecclesia, Romae 1876, p. 225 et sqq.; Hettinger, Fundamental Theologie oder Apologetik, 2, Freiburg im Breisgau 1879, p. 145 et sqq.

(2) cfr. Bellarmini, praefat. in libr. de Rom. Pontif.

(3) cfr. Hurter, Theologia dogmatica generalis et specialis, p. 315 et sqq.

(4) "Docemus itaque et declaramus, juxta Evangelii testimonia primatum jurisdictionis in universam Dei Ecclesiam immediate et directe beato Petro Apostolo promissum atque collatum a Christo Domino fuisse".

(5) "Si quis itaque dixerit, beatum Petrum Apostolum non esse a Sancto Domino constitutum Apostolorum omnuim principem et totius Ecclesiae militantis visibile caput; vel eundem honoris tantum primatum non autem verae propriaeque jurisdictionis ab eodem Domino Nostro Jesu Christo directe et immediate accepisse; a. s.".

(6) Wyrazy: "związać" i "rozwiązać" znaczyły u żydów tyle, co: "zamykać" i "otwierać" (drzwi), ponieważ zamiast naszych zamków używali rzemyków lub sznurków, którymi zasuwkę przywiązywano do kółka, przybitego z zewnętrznej strony drzwi. Chcąc drzwi otworzyć, odwiązywano najpierw rzemyk, po czym wsadzano drewniany klucz, który był zaopatrzony w rękojeść i długi haczyk, w otwór, znajdujący się we drzwiach; haczyk klucza wkładano w karb zasuwki, ażeby ją wysunąć z otworu, znajdującego się w odrzwiach – cfr. Ubaldo Ubaldi, Introductio in S. Scripturam, vol. 3, Romae 1881, p. 714.

(7) cfr. Jos. David. Antiquae Ecclesiae syro-chaldaicae traditio circa Petri Ap. ejusque successorum Rom. Pontif. divinum primatum, Romae 1870.

(8) cfr. Azarian, Traditio de Rom. Pontif. primatu jurisdictionis et inerrabili magisterio.

(9) Denzinger, Ritus orientalium, Romae 1870.

(10) Nilles, Calendarium Manuale.

(11) Rudis, Petra rom. Zeitschrift, Insbruck 1877.

(12) Ten hymn zawierają modlitwy tygodniowe Akaphisti Sedmitchnii, Mohilew 1698.

(13) Te słowa znajdujemy w żywotach świętych na każdy miesiąc Mineja Mesatnaja, Moskwa 1813; por. Hr. de Maistre, O Papieżu, Kraków 1853, s. 51.

(14) cfr. Card. Mazella, De religione et Ecclesia, Romae 1885, p. 786.

© Ultra montes (www.ultramontes.pl)
Kraków 2005