Święty Ambroży

BP KAROL JÓZEF HEFELE

Ambroży (święty) Mediolański, jeden z czterech doktorów Kościoła łacińskiego, pochodził ze znakomitego rodu rzymskiego. Ojciec jego, prefekt pretoriatu Galii, mieszkał w Trewirze, gdzie urodził się Ambroży, prawdopodobnie ok. r. 340. Chłopcem był jeszcze, gdy umarł mu ojciec. Matka jego wtedy z dziećmi powróciła do Rzymu. Tutaj Ambroży uczył się prawa i, jako niepospolity prawnik, wsławił się rzadką wymową. Około r. 370 cesarz Walentynian I mianował go rządcą (consularis) Ligurii i Emilii, prowincji mediolańskiej. Ambroży na tym urzędzie potrafił zjednać sobie przywiązanie podwładnych; lecz pan, wyższy nad cesarza, powoływał Ambrożego do swej służby. Auksencjusz, biskup mediolański, jeden z przywódców sekty semi-arianów, która wówczas była bardzo liczną i potężną w tym mieście, umarł r. 374. Duchowieństwo z ludem zgromadziło się dla wybrania nowego biskupa. Gdy prawowierni i arianie nie mogli porozumieć się z sobą i już orężem rozprawić się mieli, dla przywrócenia spokojności, nadbiegł Ambroży. Nagle dziecię z pośrodka tłumu zawołało: "Ambroży biskup!" a tłum zgromadzony jednogłośnie powtórzył okrzyk dziecięcia. Ambroży nie był jeszcze ochrzczonym, nie posiadał żadnego wykształcenia teologicznego; miał przecież bardzo wysokie wyobrażenie o godności biskupiej; i dlatego wzbraniał się przyjąć ofiarowany mu urząd, wszelkich używając sposobów, aby się wyzwolić od nalegań Mediolańczyków; lecz tu głos ludu był rzeczywiście głosem Boga i wszelkie wybiegi Ambrożego na nic się nie przydały. Cesarz rad był z tego wyboru i natychmiast go potwierdził; musiał więc Ambroży ulec. Prosił biskupa prawowiernego o chrzest; w osiem dni później był wyświęconym. Jak tylko został biskupem, wszystkie swoje dobra przeznaczył na kościół i wsparcie ubogich, którym później odstąpił także spadek po swym bracie Satyrze. Z ubóstwem łączył życie bardzo umartwione, wiele pracował, mało sypiał, całe dnie pościł aż do wieczora, wyjąwszy niedziele i uroczyste święta. Urząd swój biskupi spełniał z prawdziwą apostolską gorliwością. Każdy miał do niego przystęp wolny; wszystkim udzielał swej rady lub pomocy, o ile to było w jego możności, wyjednywał u cesarza przebaczenie skazanym na karę; naczynia nawet kościelne sprzedawał, w celu wykupywania niewolników. Powszechną posiadał ufność u ludu. Każdy radził się go w swych interesach i troskach. Z taką przystępnością, łagodnością i dobrocią łączył energię nieustępującą od sprawiedliwości, bez względu na wszelką osobistość, na wszelką groźbę i niebezpieczeństwo.

Gdy r. 385 cesarzowa Justyna, skłaniająca się ku arianizmowi, prosiła go o kościół za miastem dla arianów mediolańskich, stanowczo odmówił, pomimo wstawiania się samego cesarza, za prośbą matki. "Co masz wspólnego, rzekł cesarzowi, z cudzołożnicą? Zgromadzenie bowiem, które nie ma jedności z Chrystusem przez związek prawowierny, jest cudzołożne". Również śmiałym i nieustraszonym okazał się względem Teodozjusza Wielkiego, cesarza, który po strasznej rzezi Tesaloniczan, przybywszy do Mediolanu, chciał wnijść do kościoła. Ambroży wyszedł naprzeciw cesarza, wzbronił mu wejścia do kościoła, dopóki by nie odbył publicznej pokuty kościelnej. Drugim razem znowu kazał mu ustąpić z prezbiterium. Pomimo tego, biskup zachował względy cesarzów i dwakroć jeździł do przywłaszczyciela Maksyma, wstawiając się za młodym Walentynianem II. Teodozjusz cesarz mawiał, że znał tylko jednego biskupa, tj. Ambrożego. Głównym przedmiotem żarliwości jego było wytępianie herezji, a nade wszystko arianizmu. Arianie, łącząc się z prawowiernymi przy wyborze Ambrożego na biskupa, nie spodziewali się zapewne, że ten były adwokat, a następnie urzędnik, będzie tak surowym i nieugiętym w sprawie prawowierności. Ambroży zwalczał arianizm słowy i piórem i skłonił cesarzów, Gracjana i Teodozjusza, do wydania surowych praw przeciw tym heretykom. Jednocześnie wsławił się jako mówca kościelny. Wytworność, moc, namaszczenie jego kazań silne wywarły wrażenie na św. Augustynie i wiele wpłynęły na jego nawrócenie. Św. Ambroży ze szczególną gorliwością zachęcał do dziewictwa. Ogniste słowa jego rozlegały się aż w Afryce i mnóstwo panien ślubowało tam dziewictwo swe Bogu. Matki zabraniały córkom chodzić na kazania Ambrożego, lękając się, aby te, wymową jego przejęte, nie przekładały dziewictwa nad stan małżeński.

Wreszcie Ambroży był również pisarzem obfitym, jak kaznodzieją porywającym. Mamy 29 większych jego dzieł autentycznych, 92 listy i kilkanaście mów. Widać wprawdzie w tych wszystkich pismach brak gruntownego wykształcenia teologicznego, nie jest on oryginalnym, czerpie wiele z pisarzów greckich, zwłaszcza z Orygenesa, którego przejął alegoryczny sposób pisania; jednakże powszechnie mu przyznają zaszczytne miejsce pomiędzy pisarzami Kościoła, skoro go mieszczą obok św. Augustyna, św. Hieronima i św. Grzegorza. Z pism jego najlepsze są homiletyczne i ascetyczne. Do tego rzędu należą: Libri VI in Hexaëmeron, o historii stworzenia; De Paradiso; Lib. II de Cain et Abel; Lib. de Arca et Noë; Lib. II de Abrahamo; Lib. de Isaac et anima i wiele innych. Do rzędu dzieł egzegetycznych należą: Enarrationes in 21 Psalmos; Expositio Psalmi 118 w 22 kazaniach i Expositio in Evang. Lucae Lib. X. Z moralnych i ascetycznych: znakomite trzy księgi De officiis ministrorum; Lib. III de virginibus ad Marcellinam sororem; Liber de virginitate; Liber de institutione virginis i inne. Z dzieł dogmatycznych: Libri V de Fide; Libri III de Spiritu Sancto; Liber de Mysteriis etc. Do pism niesłusznie mu przypisywanych, należą: De Sacramentis, De dignitate sacerdotali, wykład niektórych ksiąg Starego Testamentu i Listów św. Pawła. Erazm Roterdamczyk wydał dzieła Ambrożego w Bazylei r. 1527, w 2 t. in f., z wieloma dowolnymi zmianami. Lepsze wydanie Jana Gillota (Paryż 1569). Daleko lepszym jest wydanie rzymskie 1579 – 1587, drukowane staraniem kardynała Montalto (Sykstusa V, Papieża), a najlepsza edycja benedyktyńska r. 1686 – 1690 w Paryżu, w 2 t. in f., powtórzył ją Migne, Patrol. lat. t. 15-17 z dopełnieniami.

Co do liturgii, zaprowadził św. Ambroży w diecezji niektóre zmiany w śpiewie kościelnym i w służbie Bożej publicznej; zmiany te utrzymują się dotąd i noszą nazwę obrządku ambrozjańskiego. Z licznych hymnów, przypisywanych św. Ambrożemu, najmniej 12 jest autentycznych, pomiędzy którymi: Aeterne rerum Conditor; Dominus creator omnium; Veni Redemptor gentium; Splendor paternae gloriae; O lux beata Trinitas! Nie wiadomo z pewnością, czy tak zwany hymn ambrozjański Te Deum, jest jego utworem.

Ambroży umarł 4 kwietnia 397 r. Żywot tego wielkiego męża opisywali: Paulin, zapewne duchowny kościoła mediolańskiego; Tillemont ("Mémoires", t. X, str. 78-306); Godfryd Hermant (Vie de S. Ambroise, Paryż 1678); nareszcie kardynał Baroniusz. Benedyktyni z samychże dzieł Ambrożego starannie ułożyli jego żywot, zamieszczony przy ich wydaniu. (1)

(Hefele)

J.

–––––––––––

Artykuł z: Encyklopedia Kościelna podług Teologicznej Encyklopedii Wetzera i Weltego z licznymi jej dopełnieniami, przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób wydana przez X. Michała Nowodworskiego. Tom I. (A. – Baranek). Warszawa. W DRUKARNI CZERWIŃSKIEGO I SPÓŁKI, ulica Śto-Krzyzka Nr 1325. 1873, ss. 173-175 (hasło: Ambroży).

(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pozwolenie Władzy Duchownej:

APPROBATUR.

Vladislaviae, die 12 (24) Decembris 1872 anno.

Clemens Skupieński,

Administrator Dioecesis Vladislav. Seu Calissiensis.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Przypisy:

(1) Por. 1) Abp Ignacy Hołowiński, Mistrzowie słowa. Św. Ambroży. 2) F. J. Holzwarth, Historia powszechna. Wymowa chrześcijańska w IV wieku. Bazyli Wielki, Jan Chryzostom, Ambroży. 3) Sac. Andreas Retke, Patrologiae Compendium scholis accomodatum. (Przyp. red. Ultra montes).

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: